İpek Yolu tarihin bilinen tek kervan yoludur. Çin’den dünyanın en ücra köşesine ulaşan bu yol Çin’den gönderilen ipekli kumaşlardan adını alır. Çin ve Trabzon arasında ki bu meşakkatli yol çoğunlukla develerle aşılırdı. Doğu ile batının simgesi olan bu tarihi yol günümüzde kültür yolu diye anılmaktadır. Bu yol güzergahında birçok medeniyetler ve kültürler hayat bulmuş, kervansaray, hanlar inşaa edilmiştir. Ve bu yol kültürlerin kaynaşmasını sağlamıştır. 1930 tarihinde Trabzon’a gelen, 1955 yılına kadar Trabzon Liman inşaatı ve Transit yolun sorumlu baş mühendisi olan 1985 yılında vefat eden İnşaat Mühendisi William Rudolf Cramer’i unutmamak gerekir. Ayrıca bu transit yolda Bulgar ve Afrikalı işçiler çalışmıştır.
Bugün fotoğraf meraklısı ve arşivci o mühendisin sayesinde elimizde zamanın belgeleri bulunmakta ve tarih hakkında malumat sahibi olmaktayız. 1944 yılında doğan Noel Cramer’le arkadaşlık yapan hemşerimiz Aras Perekli yıllar sonra bu çocukluk arkadaşına ulaşmasıyla yakın tarihimize ışık tutan bu bilgilere ve resimler ulaşma fırsatı buluyoruz. Dedeleri yıllar önce Perek Köyü’nden Trabzon’a yerleşen Aras Perekli’yi tanıyalım dilerseniz;
Aras Perekli 11.04.1944 yılında Trabzon’da doğdu. Dedeleri Gümüşhane’nin Perek Köyü’nden Trabzon’a göç etmiştir. Aslen Gümüşhane Pereklidir. İlk, orta ve lise tahsilini Trabzon’da yaptı. 1962-1964 ile 1970-1972 yılları arası NATO Teşkilatı Bilgi İşlem Merkezi’nde çalıştı. 1966-1967 arası Trabzon Erkek Sanat Enstitüsü’nde, 1968-1969 yıllarında Akçaabat’ta, 1972-1985 arası Yorma Lisesi’nde Matematik ve Fizik Öğretmenliği, 1974-1978 arası Yorma Lisesi Müdürlüğü yaptı. 1986 yılında KTÜ Bilgi İşlem Daire Başkanlığına naklen atandı. Trabzon’un köklü amatör kulüplerinden İdmanocağı ve zamanın efsana takımı Göztepe’de futbol oynadı. Trabzonspor’da gol kralı olan ünlü futbolcu Necmi Perekli’nin de kardeşidir. Karadeniz Gazetesi yazarlarındandır. Aras Perekli geniş Gümüşhane fotoğrafları arşivi ile tanınmaktadır. Evli ve ikisi erkek üç çocuk babasıdır.
Aynı yıl doğduğu çocukluk arkadaşı Noel Cramer’e internetten ulaşan Aras Perekli zamanın fotoğraflarını çocukluk arkadaşına göndermesiyle yakın tarihimizde sisli perdelerin açılmasına vesile oldu. Trabzon Gümüşhaneliler Derneği’nin yayın organı Gümüşeli Dergisi’nin 2001 yılında çıkan ikinci sayısıyla bu bilgilere ulaşmış olduk. Yrd Doç Dr Aydın Kılıçarslan, Öğretim Görevlisi Uğur Yenidoğan ve Aras Perekli’ye Gümüşhane kültürü adına minnettarız.
Ve bu resimleri cömertçe bizlerle paylaşan Aras Perekli’nin sayesinde fotoğraflara bakarak zamanın teknolojisiyle yapılan bu hayırlı işin kıymetini daha iyi anlıyoruz. William Cramer’in gezi notları var mıdır bilinmez ama bu fotoğraflar ve üzerine düşülen notlarla zamanın İpek Yolu hakkında az da olsa malumat sahibi oluyoruz.
Çocukluğumun geçtiği Trabzon ile doğduğum köy Demirören arasında rahmetli Kör Fayık Emmi’nin çift kabinli emektarı ile kahrını çektiğimiz bu yol hatıralarını acı ve tatlı hatıralarım olarak bugün gözyaşları ile hatırlamaktayım. Zigana Kar Tüneli, Hamsiköy’de sütlaç molası ve uzadıkça uzayan kavisli ve engebeli yollar. 1980’li yıllarla açılan Zigana Tüneli, Gümüşhane’ye iş ve aş kazandıran İran Transit taşımacılığı, rahmetli Turgut Özal’ın Zigana Tüneli’ni açması. Yeri gelmişken rahmetli Özal’ın tünel açılışındaki trajikomik hatırasını burada sizlerle bir kez daha paylaşmak istiyorum.
9. Cumhurbaşkanı Rahmetli Turgut ÖZAL Zigana Tüneli açılışı için Gümüşhane’ye gelecek. Gümüşhane’den bir konvoy Özal’ı almak için Trabzon Havaalanına gider. Ve konvoy halinde açılış törenini yapmak üzere Zigana’ya çıkıyorlar. Yorucu bir yolculuğun ardından Zigana’ya çıkılır ve Rahmetli Özal arabadan iner. Tünele bakar yanındakilere döner ve tarihi şu cümleyi söyler;
“Yahu biz zaten buraya çıkana kadar tüm çileyi çektik. Bu tüneli niye yaptık ki?” der.
Evet, bu kadar çileyi çektik bu tüneli neden buraya yaptık. Ve o tünel bugün yıpranmış ve kullanılamaz durumda. Köstere altından viyadük ve tünellerle Maçka’ya bağlanacak olan bir yolun hayalleriyle avunup dururken bugünkü teknoloji ve imkanlarla elimizden bir şeyin gelmemesine hayıflanmaktan başka çare bulamıyoruz. Hayallerimi biraz daha yükselterek Trabzon’u Gümüşhane’ye, Erzincan ve Erzurum’a, Güneydoğu ve Doğu’ya bağlayacak olan tren yolunun eşsiz hayallerini kuruyorum.
Dün inançlı bir azınlık Gümüşhane’de altın ve gümüş madenini çıkarırken, bugün binlerce uyuşuk insan hala madenin Gümüşhane’ye bir şey kazandırmayacağının, tren yolunun ve Köstere-Maçka yolunun gereksizliğini sesli düşünmeye devam etmektedirler. Ama ben yahut biz demiryolunun, tünellerin ve viyadüklerin, altın ve gümüş madenlerimizin, tarıma dayalı ticaret ve sanayinin, atıl durumda bulunan tarihi ve turistik potansiyelimizin Gümüşhane için tek kurtuluş reçetesi olduğunu buradan bir kez daha haykırmak istiyorum. Gümüşhane’nin kaderi sadece pestil ve kömeye bağlanamaz. Büyük atılımlar büyük fikirler üretecek olan büyük beyinlerle olacaktır.
İsmai Hayal